Savoia-Marchetti SM 79 «Sparviero»

Ιταλικό αεροσκάφος Savoia-Marchetti SM 79 «Sparviero»

Τον Μάιο του 2014, η καταδυτική ομάδα του Αντώνη Γράφα καταδύθηκε και «ξαναεντόπισε» το ιταλικό αεροσκάφος τύπου Savoia-Marchetti SM 79 «Sparviero», το οποίο είχε αρχικά εντοπιστεί, πριν λίγα χρόνια, από τον επαγγελματία δύτη Νούλη Σπουρλάκο, σε βάθος 59 μέτρων, στα νοτιοανατολικά παράλια της νήσου Πόρος. Αν και το ναυάγιο του αεροσκάφους είχε διεξοδικά ερευνηθεί και ταυτοποιηθεί σαν Savoia-Marchetti το 2011, σχεδόν αμέσως μετά την ανακάλυψή του, από ομάδα τεχνικών δυτών στην οποία συμμετείχε και ο πατρινός δύτης-ερευνητής Γιώργος Καρέλας, το ακριβές στίγμα του ναυαγίου δεν ήταν γνωστό. Η ομάδα του Αντώνη Γράφα πραγματοποίησε περισσότερες καταδύσεις, στην ευρύτερη περιοχή, έως ότου το εντόπισε, το φωτογράφησε και το βιντεοσκόπησε, με σκοπό την περεταίρω τεκμηρίωσή του.

Το αεροσκάφος τύπου Savoia-Marchetti SM 79 «Sparviero» (ελλ. «Γεράκι»), υπήρξε ένα ιταλικό τρικινητήριο βομβαρδιστικό αεροσκάφος, μέσου μεγέθους, το οποίο χρησιμοποιήθηκε από την ιταλική Βασιλική Αεροπορία (Regia Aeronautica Italiana) κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Τα γενικότερα ενδεικτικά τεχνικά χαρακτηριστικά του αεροσκάφους αυτού ήταν:

Τύπος: Βομβαρδιστικό αεροσκάφος

Κατασκευαστής: SIAI-Marchetti

Μήκος: 16,20 μέτρα

Εκπέτασμα (μήκος από την άκρη του αριστερού έως την άκρη του δεξιού πτερυγίου): 21,20 μέτρα
Ύψος: 4,10 μέτρα

Επιφάνεια πτερύγων: 61,00 τετραγωνικά μέτρα

Βάρος (άδειο): 7.610 κιλά

Μέγιστο βάρος απογείωσης: 12.500 κιλά

Κινητήρες: Τρεις ακτινοειδείς Alfa Romeo 126 RC (εννέα κυλίνδρων)

Ισχύς: 1.000 PS έκαστος

Μέγιστη ταχύτητα: 434 χιλιόμετρα την ώρα

Αυτονομία: 1.990 χιλιόμετρα

Μέγιστο ύψος: 7.000 μέτρα

Πλήρωμα: 5 άτομα

Ενδεικτικός οπλισμός: Τρία πολυβόλα των 12,7 χιλιοστών, δυο πολυβόλα των 7,7 χιλ., δυνατότητα μεταφοράς δυο τορπιλών με κεφαλές 200 κιλών έκαστη.

Ιστορικά

Σύμφωνα με την καταχώρηση της 5ης Αυγούστου 1944, του ημερολογίου πολέμου του γερμανικού Ναυαρχείου Αιγαίου, πληροφορούμαστε τα εξής:

«Ένα γερμανικό βομβαρδιστικό, τύπου  Ju 88, εκτελώντας χρέη αναγνωριστικού και προβολεοφόρου [1], συνόδευσε την ιταλική τορπιλική αεροπορική μοίρα με σκοπό την πραγματοποίηση επίθεσης  ενάντια στην ήδη από την Luftwaffe προσβεβλημένη εχθρική νηοπομπή, στα βορειοδυτικά της Βεγγάζης. Από τα 8 απογειωθέντα ιταλικά αεροσκάφη, τύπου S 79 [σ.μ. Savoia-Marchetti SM 79], τρία αεροσκάφη κατάφεραν να εντοπίσουν το κονβόι, βόρεια της Βεγγάζης, και να το πλήξουν με τρεις τορπίλες. Βυθίστηκε ένα φορτηγό πλοίο 7.000 ΚΟΧ, βυθίστηκε ένα ακόμη πλοίο, και ένα τρίτο πιθανώς επλήγη [2]. Έγιναν ορατές τρεις δυνατές εκρήξεις. Υπήρξε αδύναμη αντίσταση από τον εχθρό, με ελαφρά αντιαεροπορικά πυρά. Η επίθεση πραγματοποιήθηκε τα μεσάνυχτα. Τα αεροσκάφη απογειώθηκαν από το αεροδρόμιο της Ελευσίνας και προσγειώθηκαν στο Μάλεμε [Κρήτη] στις 01.50 τα ξημερώματα της 5.8.1944. Ένα από τα αεροσκάφη κατέπεσε κατά την επιστροφή κοντά στο ακρωτήριο Σπάθα [Κρήτη].»  

Σήμερα, 70 περίπου χρόνια αργότερα, ο ιταλός ερευνητής και συγγραφέας Ferdinando D´Amico, διευρύνει τις πληροφορίες που προκύπτουν από τις γερμανικές ημερολογιακές καταχωρήσεις, δηλώνοντας ότι τα οχτώ ιταλικά αεροσκάφη, τα οποία συμμετείχαν στην επίθεση ενάντια στην προαναφερόμενη συμμαχική νηοπομπή, ανήκαν στην ιταλική αεροπορική μοίρα Gruppo Aerosiluranti «Buscaglia-Faggioni» της Aeronautica Nazionale Repubblicana, η οποία συνέχισε τον πόλεμο, μετά την ιταλική συνθηκολόγηση της 8ης Σεπτεμβρίου 1943, στο πλευρό του γερμανικού στρατού. Η συμμαχική νηοπομπή – η οποία σύμφωνα με τις δηλώσεις του Ferdinando D´Amico, βρισκόταν στα βορειοδυτικά της πόλης Tolmeitha της Λιβύης κατά την στιγμή της ιταλικής επίθεσης – αποτελείτο από 30 εμπορικά πλοία, προστατευόμενα από τέσσερα συνοδευτικά συμμαχικά πολεμικά, και είχε ήδη δεχτεί επίθεση από την γερμανική Luftwaffe [3]. Τα ιταλικά αεροσκάφη του Gruppo «Buscaglia» κατάφεραν να πλήξουν με τορπίλες το βρετανικό φορτηγό πλοίο SAMSYLARNA (7.210 ΚΟΧ), στο ενδεικτικό στίγμα 33° 5´ Β και 20° 16´ Α [4].

Όπως αναφέρει ο Ferdinando D´Amico, στηριζόμενος στο πολεμικό ημερολόγιο του Gruppo «Buscaglia», μόνο έξι από τα απογειωθέντα αεροσκάφη κατάφεραν να επιστρέψουν με ασφάλεια στην βάση τους. Ένα από αυτά όμως, καταστράφηκε κατά την διάρκεια της προσγείωσής του, λόγω μηχανικού προβλήματος στον μηχανισμό απελευθέρωσης του αριστερού τροχού. Ανάμεσα στα αεροσκάφη που δεν επέστρεψαν, συγκαταλέγεται ένα αεροσκάφος το οποίο κατέπεσε κοντά στο ακρωτήριο Σπάθα της Κρήτης, όπως επιβεβαιώνει και το γερμανικό ημερολόγιο πολέμου, και ένα άλλο το οποίο πραγματοποίησε αναγκαστική προσγείωση κοντά στο Άργος, λόγω έλλειψης καυσίμων. Το τελευταίο αυτό αεροσκάφος, το οποίο έφερε τον αριθμό κατασκευής ΜΜ. 22293 και τον διακριτικό κωδικό Β2-09, θεωρείται, από τον Ferdinando D´Amico, πιθανώς ως το αεροσκάφος το οποίο εντοπίσθηκε πριν λίγα χρόνια στα νοτιοανατολικά του Πόρου, από τον επαγγελματία δύτη Νούλη Σπουρλάκο.

Σύμφωνα με το ημερολόγιο πολέμου του Gruppo «Buscaglia», το Savoia-Marchetti SM 79 το οποίο είχε συμμετάσχει στην προαναφερόμενη επιχείρηση, ενάντια στην συμμαχική νηοπομπή, είχε σαν κυβερνήτη του τον σμηναγό Marcello Perina, συγκυβερνήτη τον σμηναγό Gianfranco Neri, μηχανικό τον ανθυποσμηναγό Marcello Manfrino, ασυρματιστή τον σμηνία Giuseppe Apolloni και πολυβολητή τον ανθυποσμηνία Franco Zanchi. Πρόκειται για μέλη του Gruppo Aerosiluranti «Buscaglia», τα οποία είχαν αποφασίσει να συνεχίσουν τον πόλεμο με την A.N.R. [5]. Σύμφωνα με τις πληροφορίες του Ferdinando D´Amico, δεν απωλέσθηκε κανένα από τα μέλη του πληρώματος κατά την διάρκεια της αναγκαστικής προσγείωσης [6].

Το ναυάγιο

Το ως πιθανώς με τον αριθμό κατασκευής ΜΜ. 22293 φερόμενο Savoia-Marchetti SM 79 του Πόρου, το οποίο παραδόθηκε στο Gruppo Aerosiluranti «Buscaglia» την 2α Ιουνίου 1944, αποτελεί ένα σημαντικό ιστορικό εύρημα της παρουσίας και δράσης του φασιστικού τμήματος της ιταλικής αεροπορίας στην Ελλάδα, αμέσως μετά την ιταλική συνθηκολόγηση υπό τον στρατηγό Pietro Badoglio, την 8η Σεπτεμβρίου 1943.

Το ναυάγιο του αεροσκάφους βρίσκεται καθισμένο σε αμμώδη βυθό, σε μέγιστο βάθος 59 και ελάχιστο 57 μέτρων, σε απόσταση 200 περίπου μέτρων από την ακτή, στα νοτιοανατολικά του Πόρου. Ο άξονας της ατράκτου του αεροσκάφους έχει κατεύθυνση βορειοδυτική, 30 περίπου μοιρών. Η ομάδα του Αντώνη Γράφα εντόπισε δυο από τα πολυβόλα του αεροσκάφους, εκ των  οποίων το ένα βρίσκεται άθικτο στην οροφή της ατράκτου, ενώ το άλλο στην δεξιά πλευρά του πιλοτηρίου. Οι κινητήρες του αεροπλάνου βρίσκονται σε άριστη κατάσταση και το γεγονός ότι οι έλικες των κινητήρων δεν έχουν λυγίσει, συνηγορεί στην εκτίμηση ότι το συγκεκριμένο αεροσκάφος πραγματοποίησε αναγκαστική προσγείωση, λόγω έλλειψης καυσίμων. Στην εκτίμηση αυτή συμβάλλει το γεγονός ότι κανένας από τους έλικες δεν παρουσιάζει λύγισμα. Σε περίπτωση που το αεροσκάφος πραγματοποιούσε αναγκαστική προσγείωση, λόγω μηχανικής βλάβης ενός εκ των κινητήρων, τότε κάποιος από τους υπόλοιπους κινητήρες θα βρισκόταν σε λειτουργία, με αποτέλεσμα να λυγίσει ο έλικάς τους λόγω της επαφής του με την επιφάνεια του νερού.  

Η άτρακτος του αεροσκάφους έχει αλλοιωθεί με τα χρόνια και τις έντονες βενθικές επικαλύψεις. Από το μέσο της ατράκτου έως και τα πτερύγια της ουράς, η εξωτερική επένδυση έχει υποχωρήσει, καθιστώντας ορατό μόνο τον σκελετό της. Οι δύο πτέρυγες του αεροσκάφους είναι ορατές, στην θέση τους, χωρίς όμως την εξωτερική τους επένδυση. Εκτός από τον σκελετό είναι διακριτά τα ντεπόζιτα καυσίμων, τα φλοτέρ τους και οι τροχοί οι οποίοι έχουν παραμείνει σε θέση πτήσης. Τα όργανα, στο καντράν του πιλοτηρίου, έχουν παραμείνει στην θέση τους, αν και η έντονη βενθική επικάλυψη δεν τα καθιστά ιδιαίτερα ορατά.

Το Savoia-Marchetti SM 79 του Πόρου αποτελεί για όλους, όσους ασχολούνται με τα ιστορικά ναυάγια στην Ελλάδα, ένα σημαντικό σημείο αναφοράς. Ο ιδιαίτερος λόγος που το καθιστά τόσο σημαντικό, είναι το γεγονός ότι αποτελεί το πρώτο ιταλικό αεροσκάφος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου το οποίο εντοπίστηκε στην ελληνική επικράτεια. Δεν πρόκειται απλά μόνο για ένα αεροσκάφος της Regia Aeronautica Italiana, αλλά πολύ περισσότερο της Aeronautica Nazionale Repubblicana, του τμήματος εκείνου το οποίο δεν υπέγραψε την ιταλική συνθηκολόγηση, αλλά προτίμησε την συνέχιση του πολέμου, στο πλευρό της παραπαίουσας γερμανικής στρατιωτικής μηχανής, έως την τελική πτώση.  
Ελπίζω και εύχομαι το εύρημα αυτό να παραμείνει ως έχει, για πολλά ακόμη χρόνια, μέχρι και την τελική του απορρόφηση από τον φυσικό περίγυρο.

DG   

Παραπομπές, Συμπληρωματικά, Διευκρινήσεις

[1] Έφερε προβολέα με τον οποίον φωτίζονταν τα πλοία της εχθρικής νηοπομπής, έτσι ώστε να βλέπουν τον στόχο τα αεροσκάφη που μετέφεραν τις αεροτορπίλες.

[2] Όπως πληροφορούν οι συμμαχικές πηγές, δεν βυθίστηκε κανένα πλοίο από την συγκεκριμένη ιταλική αεροπορική επίθεση. Επλήγη, με αεροτορπίλες, μόνο το νεότευκτο βρετανικό ατμόπλοιο SAMSYLARNA, τύπου LIBERTY, το οποίο κατασκευάστηκε το 1944 στην Βαλτιμόρη των Η.Π.Α..

[3] Πρβλ. 5.8.1944 KTB Admiral Ägäis, σελ. 1027. Δυστυχώς ο διακριτικός κωδικός της συμμαχικής νηοπομπής δεν βρέθηκε, καθώς το φορτηγό πλοίο SAMSYLARNA δεν εντοπίστηκε στις ιδιαίτερα ακριβείς λίστες νηοπομπών του Arnold Hague Archive.

[4] Το SAMSYLARNA, του οποίου ιδιοκτήτης ήταν η βρετανική κυβέρνηση, επισκευάσθηκε μεταπολεμικά, για να πουληθεί στην συνέχεια, το 1951, και να μετονομασθεί σε TITO CAMPANELLA. Διαλύθηκε τελικά, σαν HUTA SOSNOWIEC, στο Μπιλμπάο της Ισπανίας το 1971.

[5] Η A.N.R. (Aeronautica Nazionale Repubblicana), η οποία ιδρύθηκε τον Σεπτέμβρη του 1943, αμέσως μετά την ιταλική συνθηκολόγηση (ιταλ. Armistizio), αποτελείτο από φανατικούς «μελανοχίτωνες», μέλη του φασιστικού ιταλικού κόμματος Partito Nazionale Fascista, οι οποίοι αποφάσισαν να μην συνθηκολογήσουν, αλλά να συνεχίσουν τον πόλεμο συμμετέχοντας στις επιχειρήσεις της γερμανικής Luftwaffe.

[6] Αν και κάποιοι ερευνητές εκλαμβάνουν ότι οι επιβαίνοντες συλλέχθηκαν από τον γερμανικό στρατό κατοχής, κάτι τέτοιο δεν αναφέρεται στα γερμανικά αρχεία. Θα πρέπει επιπλέον να αναφερθεί, για την σωστή ιστορική τεκμηρίωση, ότι δεν υπάρχει καμία καταχώρηση στα γερμανικά ημερολόγια πολέμου για αναγκαστική προσγείωση στην περιοχή του Σαρωνικού, το χρονικό διάστημα από την 4η έως και την 7η Αυγούστου 1944.   

Πηγές

BT 389/25/382, SAMSYLARNA, The National Archives, Kew
Arena, Nino, Alberto Borgiotti, Cesare Gori: Savoia Marchetti SM 79 Sparviero, Modena, 1994
Arena, Nino: L’Aeronautica Nazionale Repubblicana, Parma, Albertelli Editore, 1995
D´Amico, Ferdinando: Un Gobbo con i gladi ritorna, G.A.V.S. (Gruppo Amici Velivoli Storici)
Groehler, Olaf: Geschichte des Luftkriegs 1910 bis 1980, Militärverlag der Deutschen Demokratischen Republik, Berlin 1981
Kriegstagebuch des Admiral Ägäis (NARA)
La Regia Aeronautica – Storia Militare (Archivio Fotografico)
Lloyds Register of Shipping
Malizia, Nicola: L’Armamento dei Velivoli della Regia Aereonautica, στο Storia Militare Σεπτέμβριος 1999
Masters, David: Epics of Salvage: Wartime Feats of the Marine Salvage Men in WWII, Boston, Little Brown and Company, 1954
Molteni, Mirko: L’aviazione italiana 1940-1945 – Azioni belliche e scelte operative, Bologna, Odoya, 2012
Neulen, Hans-Werner: Air Forces Allied To The Luftwaffe 1939-1945. Ramsbury, Marlborough, UK, The Crowood Press, 2000